Shqipëria nga ditari i Kontit Ciano – Albania from Count Ciano’s diary

Okupimi italian i Shqipërisë në vitin 1939 është një nga momentet më të keqkuptuara në historinë tonë dhe diçka shumë e papritur nga pikëpamja diplomatike në atë kohë. Qëndrimi i Italisë Fashiste ndaj vendit tonë ndryshoi për shkak të ngjarjeve brenda dhe jashtë vendit, si dhe për shkak të qëndrimit të vetë Mbretit Zog. Siç u përmend nga historiani Renzo di Felice, planet e Italisë Fashiste ishin vendosja e një aleancë të përhershme midis Shqipërisë dhe Italisë, ngjashëm me atë midis Portugalisë dhe Anglisë. Prandaj, zhvillimi i lidhjeve të ngushta, rritja e influences kulturore italiane në Shqipëri dhe forcimi i miqësisë midis Italisë dhe Shqipërisë në të gjitha fushat ishin orientimet kryesore të politikës së Mussolinit. Por Mbreti Zog po kërkonte partnerë të tjerë në një moment shumë të keq. Megjithatë, Ministri i Jashtëm italian, Konti Ciano, ishte i përgjegjshëm për okupimin që çoi në një bashkim personal midis mbretërive të Italisë dhe Shqipërisë. Edhe pse ishin të trishtuar, Shqiptarët e zbuluan shpejt se ishte në fakt okupimi më mirëdashës i vendit të tyre që ata kishin përjetuar ndonjëherë dhe treguan një simpati të madhe për Italinë. Ditarët e Ciano ofrojnë shumë njohuri të vlefshme nga ky moment i historisë sonë dhe për planet mirëdashës të Italisë për Shqipërinë. Ne do të ndajmë këtu shumë fragmente nga ditarët e tij që theksojnë sasinë e madhe të punës së kryer nga Italia fashiste për zhvillimin e Shqipërisë në nivelet materiale dhe njerëzore, diçka që është mohuar nga propaganda komuniste për vite të tëra.

Elementet më interesante janë të nenvizuar nga ne.

_Së pari, Italianët nuk humbën kohë dhe vendosën të fillojnë punë të madhe publike, diçka që mbreti Zog mundi ta bënte kryesisht vetëm me ndihmën italiane:

24 PRILL 1939

Starace dhe Benini në kthimin e tyre nga Tirana thonë se janë entuziastë për gjitha nga çka kanë parë dhe pranojnë se Shqipëria ndodhet në një gjendje më të kënaqshme sesa kishin menduar […]

26 PRILL 1939

Ne vendosim për disa punë të rëndësishme në Shqipëri, mes tyre ndërtimin e hoteleve në qendrat më të mëdha, dhe për to Duçja jep një kontribut personal prej një milion lireta.

12 MAJ 1939

Ka pasur një shpërthim i pakënaqësisë në qarqet intelektuale në Shqipëri, që shpjegon pse rreth njëzet persona do të dërgohen menjëherë në kampe të përqendrimit. Nuk duhet të ketë asnjë shenjë të dobësisë; drejtësia dhe forca duhet të jenë karakteristikat e regjimit të ri. Punët publike po fillojnë mirë. Rrugët janë të planifikuara në mënyrë që të çojnë në kufirin me Greqinë. Ky plan u urdhërua nga Duçja, i cili po mendon gjithnjë e më shumë për të sulmuar Greqinë në rastin e parë të mundshëm.

_Pastaj, del që Shqipëria konsiderohej si një qendër fashiste e ardhshme që do të dominonte Ballkanin. Për më tepër, pasi Italia dhe Shqipëria i bashkuan fatet e tyre, Jugosllavia dhe Greqia u konsideruan si vende armiqësore:

21 MAJ 1939

Unë mbërrij në Berlin. Ka demonstrata të mëdha, qartazi spontane në ngrohtësinë e tyre. Diskutimi im i parë me Ribbentropin. […] Ne kemi diskutuar më shumë a më pak të njëjtën gjë edhe me Führerin. Ai deklaroi se është shumë i kënaqur me Paktin dhe konfirmon faktin se politika në Mesdhe do të drejtohet nga Italia. Ai interesohet për Shqipërinë dhe është entuziast për programin tonë për të bërë Shqipërinë një qëndër që do të dominojë Ballkanin në mënyrë të pashmangshme.

25 MAJ 1939

Një konferencë e gjatë me Duçen. Ai është gjithnjë e më shumë anti Jugosllav dhe anti Grek. Ne vendosim të mbyllim Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë dhe të heqim diplomatët e huaj nga Tirana. Ai po mendon gjithashtu për të denoncuar Paktin e Londrës si pasojë e marrëveshjes Angleze-Turke.

_Kur konti Ciano përmend se të rinjtë Shqiptarë janë në favor të Italisë nuk është thjesht propagandë por një fakt, sepse veprimi i Italisë i dha fund situatës politike të paralizuar në Shqipëri. Mbreti Zog e mbajti vendin në një gjendje pasiviteti dhe ishte i dyshimtë ndaj të rinjve shqiptarë, preferonte ndikimin e klikës vendase që ishin mbeturina të Perandorisë Osmane, për të cilën “gjërat duhet të ndryshojnë që të mbeten të njëjtat”. Shumë autorë që mbështetën Neoshqiptarizmin folën kundër kësaj situate. Me Italinë në drejtim, ata shpresonin që Shqipëria mund të arrijë në një nivel zhvillimi material dhe njerëzor që nuk ishte ëndërruar më parë, diçka e penguar deri tani nga mbeturinat osmane. Kjo është një fakt që edhe Ciano vetë e njeh kur thekson se Shqipëria ka potencialin të jetë një nga krahinat më të pasura të mbretërisë së Italisë. Për më tepër, ndryshe nga disa intelektualë nga Korça (nën ndikimin komunist), Shqiptarët e zakonshëm janë të kënaqur me situatën:

19 GUSHT 1939

Unë mbërrij në Tiranë, ku marr lajmin për dhurimin e kollares së Urdhërit të Annunziat-ës. Inspektoj punët publike në Tiranë dhe Durrës. Në Shqipëri është bërë shumë, materialisht dhe shpirtërisht. Organizatat e partisë janë të shkëlqyera, veçanërisht puna e bërë me të rinjtë, të cilët tani janë qartësisht të orientuar në favor të Italisë.

Nuk ka dyshim që nëse mund të punojmë në paqe, brenda disa vitesh do të kemi në Shqipëri zonën më të pasur të Italisë.

[…]

20 GUSHT 1939

Në anijen “Duka i Abruzzit”, mbërrij në Vlorë. Këtu, gjithashtu, mirëseardhja ndaj meje ishte entuziaste. Sa varfëri! Në krahasim Tirana dhe Durrësi janë dy qendra metropolitane. Megjithatë, vendndodhja është shumë e bukur, gjiri i gjerë dhe deti i pasur me peshk dhe me fasilitete peshkimi. Pas disa vitesh punë, gjithçka do të transformohet. […]

30 JANAR 1940

[…] Populli shqiptar nuk bën probleme. Ata punojnë, fitojnë dhe gëzojnë një jetë të rehatshme, të cilën nuk e kishin deri tani, dhe shumica e tyre janë të kënaqur.

23 MAJ 1940

Vizitoj Shkodrën dhe Rubikun. Një minierë bakri shumë premtuese. Puna publike që kam vizituar këtë mëngjes është gjithashtu e kënaqshme. Kudo një mirëseardhje e ngrohtë. Nuk ka dyshim që masa e popullit tashmë është fituar nga Italia. Populli Shqiptar është mirënjohës ndaj nesh qe i kemi mundësuar të hanë dy herë në ditë, sepse kjo ndodhte rrallë më parë. Edhe në pamjen fizike të njerëzve vërehet më shumë mirëqënie.

_Me vizitën e Mbretit të Italisë në Shqipëri, shohim se edhe autoritetet më të larta të shtetit italian ishin të habitur nga sasia e punës së kryer nga punëtorët Italianë dhe Shqiptarë brenda vendit në një kohë shumë të shkurtër:

10 MAJ 1941

Mbreti mbërrin. Moti është i keq – ftohtë dhe shi – por rrugët janë të mbushura me njerëz entuziastë, sinqerisht entuziastë. Mbreti është në humor shumë të mirë dhe emocionohet. Ai nuk mendonte se do të gjeje Shqipërinë kaq të zhvilluar dhe pjellore. Në mendjen e tij ishte kujtimi i atij grumbulli shkëmbinjsh të thatë e të fortë që është Mali i Zi, për të cilin ai gjithsesi mban një dashuri të madhe, deri në atë pikë sa dëshiron ta rivendosë atë me kufijtë e vitit 1914. Nuk mendoj se kjo është e mundur. Shqiptarët do të rebeloheshin dhunshëm kundër çdo vendimi të tillë.

Kemi mjaft për të bërë për të frenuar ambiciet e tyre, të cilat tani shkojnë deri në Antivari e më gjerë.

Mbreti është shumë i sjellshëm me mua. Ai thoshte vazhdimisht se isha unë që e “ndërtova” Shqipërinë dhe u përpoq në çdo mënyrë të më tregonte miqësinë e tij.

_Më vonë, Shqipëria është vendi i vetëm në Ballkan që shpëtua nga lufta dhe vazhdoi të zhvillohej, edhe pse disa mungesa të shkaktuara nga lufta vërehen. Megjithatë, Shqipëria, duke arritur kufijtë e saj të drejtë, i ofrohet më shumë autonomi:

13 QERSHOR 1941

Me Jakominin, Duçja vendos disa udhëzime të reja lidhur me politikën shqiptare. Një autonomi më e madhe pa eliminuar bejlerët, të cilët ende kanë rëndësi në vend, siç e kanë treguar ngjarjet e fundit, dhe gjithashtu pranimin në qeveri të elementëve të rinj që janë më afër klasave intelektuale dhe popullit.

17 SHKURT 1942

Një bisedë mes Musolinit dhe Krujës. Presidenti shqiptar foli për situatën duke u shprehur me një notë optimiste. Musolini theksoi dëshirën e tij për t’u dhënë shqiptarëve një regjim lokal gjithnjë e më liberal dhe autonom. Kjo është e vetmja politikë e mundshme – ajo që jep fryte të mira. Përndryshe, edhe Shqipëria do të ishte një vend pjellje revolte dhe intrigash si vendet e tjera të pushtuara.

21 PRILL 1942

Jakomoni bën një raport mjaft të mirë për situatën shqiptare. Vështirësia e vetme është mungesa e materialeve, që e bën të pamundur për ne të vazhdojmë punët tona publike.

1 SHTATOR 1942

Jakomoni bën një raport më tepër qetësues për situatën shqiptare. Mjafton të sigurohet një minimum ushqimesh për të ruajtur rendin në vend, pavarësisht se propaganda e armikut tani synon Shqipërinë, e cila përfaqëson të vetmin oaz të paqes në të gjithë Ballkanin. […]

_Dhe në fund, komenti i Ciano mbi qëndrimin e Shqiptarëve ndaj feve është shumë tregues për indiferencën që Shqiptarët kanë pasur gjithmonë për fetë Abrahamike:

11 PRILL 1939

I komunikova Pignattit mbi vendimin e Duces për të ngritur një xhami në Romë, duke pasur parasysh faktin se 6,000,000 nënshtetas italianë janë tani muhamedanë. Pasi foli me Maglione, Pignatti më raportoi se në Vatikan ishin të tmerruar nga ideja, të cilën ata e konsiderojnë si në kundërshtim me nenin I të Konkordatit. Por Duçe e ka vendosur dhe për këtë mbështetet nga Mbreti, i cili gjithmonë merr drejtimin në çdo politikë anti-kishtare. Personalisht nuk shoh nevojë për një gjë të tillë dhe, gjithsesi, do të isha më i prirur që kjo xhami të ndërtohej në Napoli, pasi ai qytet përbën një urë të vërtetë me domenet tona afrikane. Për sa i përket këtij propozimi për shqiptarët, ne e kuptojmë se ata janë një popull ateist që do të preferonin rritjen e pagave në vend të një xhamie.

(English)

Italian occupation of Albania in 1939 is one of the most misunderstood moments in our history and something very unexpected diplomatically back then. Fascist Italy’s attitude toward our country varied because of internal and external events, as well as because of King Zog’s own attitude. As mentioned by historian Renzo di Felice, Fascist Italy’s plans were to establish an perpetual alliance between Albania and Italy similar to the one between Portugal and England. Hence why developing close ties, furthering Italy’s soft power in Albania, and strengthening the friendship between Italy and Albania in all domains were the key orientations of Mussolini’s policy. But King Zog looked for other partners at a very bad moment. Anyway, Italy’s foreign minister Count Ciano was in charge of the occupation that led to a personal union between the kingdoms of Italy and Albania. Although saddened, Albanians quickly found out that this was the most benevolent occupation of their country they ever experienced and showed great sympathy for Italy. Ciano’s diaries offer many valuable insights from this moment of our history, and about Italy’s benevolent plans for Albania. We would like to share here various extracts from his diary that highlight the huge amount of work undertaken by Fascist Italy to develop Albania on the material and human levels, something denied by Communist propaganda for years.

The most interesting elements are underlined by us.

_First, Italians didnt waste time and decided to undertake vast public works, something king Zog was mostly able to do by only with Italian help:

APRIL 24, 1939

Starace and Benini on their return from Tirana say they are enthusiastic over all they have seen, and admit that Albania is in a far more satisfactory condition than they had thought […]

APRIL 26, 1939

We decide on certain important works in Albania, among them the construction of hotels in the larger centres, and for these the Duce gives a person contribution of a million lire.

MAY 12, 1939

There was a bit of a storm in intellectual circles in Albania, which explains why twenty or so persons will immediately be sent to concentration camps. There must not be the least sign of weakness; justice and force must be the characteristics of the new regime. Public works are starting well. The roads are planned in such a way as to lead to the Greek border. This plan was ordered by the Duce, who is thinking more and more of attacking Greece at the first opportunity.

_Then, we found out that Albania was regarded as a future fascist stronghold that will dominate the Balkans. Moreover, since Italy and Albania had joined their fates, Yugoslavia and Greece were regarded as hostile countries:

MAY 21, 1939

I arrive in Berlin. There are great demonstrations, clearly spontaneous in their warmth. My first discussion with Ribbentrop. […] We have more or less the same discussion with the Führer. He states that he is very well satisfied with the Pact and confirms the fact that Mediterranean policy will be directed by Italy. He takes an interest in Albania and is enthusiastic about our programme for making of Albania a stronghold which will inexorably dominate the Balkans.

MAY 25, 1939

A long conference with the Duce. He is increasingly anti-Yugoslav, anti-Greek. We decide to close the Albanian Ministry for Foreign Affairs and to remove foreign diplomats from Tirana. He is thinking also of denouncing the London Pact in consequence of the Anglo-Turkish accord.

_ Count Ciano’s mention of Albanian youth being in favour of Italy is not mere propaganda but a fact because Italy’s move put an end to the political stalemate situation in Albania. King Zog held the country in a state of inertia and was rather suspicious of the Albanian youth, preferring the influence of local Ottoman Empire’s leftovers clique for which “Things had to change in order that they remained the same”. The various authors adhering to Neoshqiptarizem (“Neo-Albanianism”) denounced this situation. With Italy in charge, they hoped that Albania could reach a level of material and human development undreamed of before, something the old Ottoman leftovers previously in charge (more willingly than not) prevented. This is even acknowledge by Ciano himself when he remarks that Albania has the potential to be one of the richest regions of the kingdom of Italy. Moreover, unlike some intellectuals from Korça (under Communist influence) regular Albanians are satisfied by the current situation:

AUGUST 19, 1939

I arrive at Tirana, where the news of the conferring of the collar of the Order of the Annunziata reaches me. I inspect public works at Tirana and Durazzo. In Albania much has been done materially and spiritually. Party organizations are excellent, especially work done with the younger people, who are now clearly oriented in favour of Italy.

There is no doubt that if we can work in peace, within a few years we shall possess in Albania the richest region of Italy. 

[…]

AUGUST 20, 1939

On the steamer, the Duke of Abruzzi, I reach Valona. Here, too, the welcome given me was enthusiastic. What misery! Tirana and Durazzo are in contrast two metropolitan centres. And yet the locality is very beautiful, the bay spacious, and the sea rich in fish and fishing facilities. After a few years of work all will be transformed. […] 

JANUARY 30, 1940

[…] The Albanian people do not give trouble. They work, earn, and enjoy a comfortable life, which they have not had until now, and most of them are satisfied.

MAY 23, 1940

I visit Scutari and Rubico [Rubik]. A very promising copper mine. The public works that I visited this morning are also satisfactory. Everywhere a warm welcome. There is no question but that the mass of the people is now won over by Italy. The Albanian people are grateful to us for having taught them to eat twice a day, for this rarely happened before. Even in the physical appearance of the people greater well-being can be noted.

_With the visit of the King of Italy in Albania, we can see that even the highest authorities of the Italian State are surprised by the amount of work done by Italians and Albanians workers within the country in such a short time: 

MAY 10, 1941

The King arrives. The weather is bad -cold and rainy – which does not prevent the streets being crowded with enthusiastic people – sincerely enthusiastic. The King is in very good humour and is moved. He didn’t think that he would find Albania so developed and fertile. In his mind was the memory of that heap of arid, hard rocks which is Montenegro, for which he holds, none the less, a great deal of affection, even to the point of wanting to re-establish it with the boundaries of 1914. I do not think this is possible. The Albanians would rebel violently against any such decision.

We have enough to do to restrain their ambitions, which now go so far as Antivari [Bar] and beyond.

The King is very courteous to me. He repeatedly said that it was I who “built up” Albania, and he tried in every way to show his friendliness to me. 

_ Later on, Albania is the only place in the Balkans spared from the war and still developing even though some shortages due to war are to be noted. Anyway, Albania now reaching its rightful borders is offered more local autonomy:

JUNE 13, 1941

With Jacomoni, the Duce settles upon some new directives concerning Albanian policy. A greater autonomy without eliminating the beys, who still count in the country, as recent events have proved, and also to receive into the Government some new elements which are closer to the intellectual classes and to the people.

FEBRUARY 17, 1942

A conversation between Mussolini and Kruia. The Albanian President talked about the situation, sounding an optimistic note. Mussolini emphasized his desire to grant the Albanians a more and more liberal and autonomous local regime. This is the only policy possible – one that bears good fruit. Otherwise, Albania, too, would be a breeding place for revolt and intrigue like the other occupied countries.

APRIL 21, 1942

Jacomoni makes rather a good report on the Albanian situation. The only difficulty is the shortage of materials, which makes it impossible for us to continue our public works.

SEPTEMBER 1, 1942

Jacomoni makes rather a reassuring report on the Albanian situation. It suffices to be assured of a minimum of foodstuffs to maintain order in the country, notwithstanding the fact that enemy propaganda is now aiming at Albania, which represents the only oasis of peace in all the Balkans. […]

_And lastly, Ciano’s remark about Albanians’ attitude toward religion is very telling of the indifference Albanians always had for the Abrahamic faiths: 

APRIL 11, 1939

I communicated to Pignatti the Duce’s decision to erect a mosque in Rome in view of the fact that 6,000,000 Italian subjects are now Mohammedans. After having spoken with Maglione, Pignatti reported to me that at the Vatican they are horror-struck at the idea, which they take to be contrary to Article I of the Concordat. But the Duce has made up his mind, and he is supported in this by the King, who always takes the lead in any anti-Church policy. Personally, I do not see any need for such a thing, and, at any rate, I would be more inclined to have this mosque constructed in Naples, since that city constitutes a veritable bridge with our African domains. In so far as this proposal concerns the Albanians, we realize that they are an atheistic people who would prefer a rise in salary to a mosque.